Sen przez długi czas był dla naukowców jedną z największych tajemnic biologii. Mimo, iż istnieje on od wielu lat to na pierwszy rzut oka może wydawać się całkowicie bezużyteczny. Patrząc z punktu widzenia przetrwania podczas snu przede wszystkim nie możemy zdobywać jedzenia. Nie jesteśmy też w stanie opiekować się potomstwem, nawiązywać kontaktu z innymi osobnikami ani szukać partnerów i się rozmnażać. Nie możemy nawet bronić się przed atakami drapieżników! Mimo to sen w toku ewolucji przetrwał. Pojawia się zatem pytanie dlaczego?
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
Wiemy już z mojego poprzedniego posta "Czym jest sen?", że jest to dość skomplikowany proces składający się z uporządkowanych w odpowiedni sposób części.(Jeśli nie czytałeś poprzedniego wpisu to zachęcam do przeczytania, ponieważ mogą pojawić się tutaj niezrozumiałe pojęcia, które zostały tam wyjaśnione). Każda faza snu wnosi inne korzyści dla naszego mózgu i ogólnie całego organizmu. Nie możemy zatem ich porównywać czy szukać odpowiedzi na to która jest ważniejsza, gdyż każda jest inna, ale równie ważna. Naukowcy i badacze zauważyli, że sen związany jest z procesami pamięci, a co za tym idzie również z procesami uczenia się, które w dużej mierze polegają na zapamiętywaniu nowych informacji. Przyjrzyjmy się zatem jak sen wpływa na uczenie się.
Każdego dnia, w stanie czuwania, nasz mózg przyswaja mnóstwo nowych informacji, a proces ten może zachodzić świadomie lub nie. Zapamiętujemy na przykład gdzie zaparkowaliśmy nasz samochód, kto i co do nas powiedział, imiona nowo poznanych osób i wiele innych drobnych i szybko ulotnych informacji. Trafiają one do struktury w mózgu nazywanej hipokampem, który zajmuje się przechowywaniem wspomnianych wcześniej informacji, a także jest magazynem pamięci krótkotrwałej. Możliwości hipokampa są jednak ograniczone i nie jesteśmy w stanie zapamiętać wszystkiego. Jeśli pojawią się nowe informacje, a hipokamp będzie już wypełniony po brzegi to albo tych informacji nie zapamiętamy, albo zastąpią one stare informacje. Nie brzmi to dobrze, ale na szczęście każdy z nas oprócz pamięci krótkotrwałej dysponuje także pamięcią długotrwałą, znajdującą się w korze mózgu, która może pomieścić zdecydowanie więcej informacji. Pojawia się jednak pytanie jak przenieść informacje zdobyte danego dnia do pamięci długotrwałej. Proces ten zachodzi, bez udziału naszej świadomości, podczas snu. Informacje i wspomnienia przekazywane są z pamięci krótkotrwałej(hipokampu) do długotrwałej(kory mózgowej) podczas fazy NREM. Oczyszczany jest wtedy hipokamp, dzięki czemu po przebudzeniu rano jesteśmy w stanie przyswajać nowe informacje. Naukowcy jednak zbadali, że więcej informacji przekazywanych jest nad ranem, w trakcie trwania faz NREM pomiędzy dłuższymi fazami REM. Przekładając to na życie codzienne, jeśli śpimy 6 godzin lub mniej to do naszej pamięci długotrwałej trafi mniej informacji zebranych dnia poprzedniego, ponieważ to nad ranem dominuje faza snu NREM, podczas której następuje konsolidacja, czyli przekazywanie informacji z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej. Wracając jednak do procesów uczenia się łatwo możemy zauważyć zależność, że aby nauczyć się nowych rzeczy i je zapamiętać musimy dobrze i odpowiednio długo spać. Po pierwsze musimy się wyspać, aby zwolnić miejsce w hipokampie i móc przyswajać nowe informacje. Następnie, po nauce, również warto się porządnie wyspać, aby to czego się nauczyliśmy trafiło do pamięci długotrwałej i nie zostało zapomniane. Nawet krótkie drzemki w ciągu dnia, o ile będą zawierały fazę NREM, pozwalają w pewnym stopniu oczyścić pamięć krótkotrwałą poprzez konsolidację.
Skupiliśmy się na razie na tym, że sen w dużej mierze pomaga nam w nauce i zapamiętywaniu. Posiada on jednak równie ważną i potrzebną funkcję jaką jest zapominanie. Wydawało by się, że zapominanie jest raczej niezbyt pozytywne i niekorzystne. Spójrzmy jednak na to z drugiej strony. Zapominamy mnóstwo niepotrzebnych informacji. Na przykład nie pamiętamy gdzie odłożyliśmy nasz telefon tydzień temu wchodząc do domu, pamiętamy natomiast gdzie zostawiliśmy go dzisiaj. Dzięki temu nie musimy się zastanawiać gdzie ten telefon leży, gdyż pamiętamy jedynie informację z dzisiaj, a nie tą sprzed tygodnia. Zapominanie zatem pozwala zachować porządek w naszym mózgu i pozwala łatwiej odnaleźć interesujące nas informacje. Zapominanie jest również korzystne z punktu widzenia psychologicznego, gdy na przykład zapominamy bolesne wspomnienia albo wygaszamy głód wychodząc z uzależnień, co pozwala nam zachować zdrowie psychiczne i możliwość rozwoju. Biorąc pod uwagę, że to wszystko zachodzi w większości podczas snu możemy stwierdzić, że sen jest dużo inteligentniejszym procesem niż może się wydawać. Podczas snu następuje selekcja informacji na ważne i nie ważne. Te pierwsze trafiają do pamięci długotrwałej, podczas gdy te drugie zostają zapomniane zostawiając miejsce w pamięci na istotne informacje. Procesy uczenia się i zapominania nie dotyczą jedynie nauki z książek, ale także nauki umiejętności praktycznych takich jak jazda na rowerze czy gra na instrumencie. Często potocznie mówimy, że to nasze mięśnie zapamiętują dane czynności i nazywamy to "pamięcią mięśniową". Jednak mięśnie same w sobie nie są w stanie nic zapamiętać. Wszystkie ślady pamięciowe, również te związane z czynnościami praktycznymi, zapisane są w naszym mózgu, bez którego mięśnie same nic nie odtworzą. Warto zatem zmienić przyzwyczajenia z nazywaniem tego "pamięcią mięśniową", a zastąpić na przykład "pamięcią mózgową".
Sen wpływa także korzystnie na naszą kreatywność i wyobraźnię. Nie zapominajmy, że podczas snu tworzymy, a właściwie to nasz mózg tworzy, marzenia senne nazywane potocznie snami. Proces snu pozwala puścić naszemu mózgowi wszelkie hamulce i tworzyć różne połączenia między odległymi informacjami. Często nasze marzenia senne przybierają takie formy, na które świadomie byśmy się nie odważyli. Może to nam pomóc znaleźć rozwiązania różnych problemów właśnie poprzez uruchomienie kreatywności i nieszablonowego myślenia zablokowanego w ciągu dnia. Jednak marzeniom sennym poświęcimy oddzielny wpis, gdyż jest to dość rozległy, ale niezwykle ciekawy temat.
Na koniec spójrzmy jeszcze na zupełnie inne zastosowanie snu. Patrząc na ten temat dość prymitywnie sen jest formą oszczędzania energii. Wśród badaczy pojawiają się hipotezy, że to właśnie oszczędzanie energii może być pierwotną funkcją snu. Praktycznie każdy gatunek żyjący na ziemi ma swój własny rytm okołodobowy. Zwierzęta wykorzystujące głównie zmysł wzroku zdobywają pożywienie najczęściej za dnia, natomiast zwierzęta polegające na innych zmysłach są sprawniejsze w nocy, gdy drapieżnik ich nie widzi i są bezpieczniejsze. Pozostaje jednak druga część doby, którą trzeba w jakiś sposób wykorzystać. Najlepiej zużyć wtedy jak najmniej energii, którą warto zostawić na zdobywanie pożywienia lub nagłą ucieczkę w razie potrzeby. Pojawia się zatem sen, który w świetny sposób pozwala zachować energię potrzebną na później. Patrząc na przykładzie ssaków ich temperatura ciała podczas snu spada o około 1 lub 2 stopnie Celsjusza oraz spada aktywność mięśni dzięki czemu mogą one zaoszczędzić spore pokłady energii. Podobnie sytuacja wygląda podczas snu zimowego, kiedy zwierzęta mają ograniczoną ilość pożywienia i przesypiają ten trudny okres.
Biorąc pod uwagę wszystkie funkcje snu możemy zauważyć jak ważny jest ten proces w codziennym funkcjonowaniu. Mam nadzieję, że zaspokoiłam Twoją ciekawość, która pojawiła się po kliknięciu w ten wpis i wyjaśniłam dlaczego śpimy. Jeśli natomiast moja odpowiedź na to pytanie nie satysfakcjonuje Ciebie w pełni i chcesz zgłębić temat to polecam przeczytanie książki "Dlaczego śpimy" autorstwa dr Matthew Walkera, która była moją główną inspiracją do napisania tego posta.
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
super
OdpowiedzUsuńFajny, dojrzały artykuł, dzięki któremu można się zainspirować do dalszego zgłębienia tematyki snu.
OdpowiedzUsuń